ساز کمانچه

کمانچه یک ساز زهی آرشه‌ای است که در موسیقی ایرانی استفاده می‌‌شود. این ساز از خانواده ویولن است و شباهت زیادی به رباب دارد. ساز کمانچه دارای کاسه‌ای گلابی‌شکل، دسته‌ای بلند و گوشی‌هایی برای کوک کردن سیم‌‌ها است. کمانچه، سازی با ظرفیت‌های فراوان است و نوازندگان با خلاقیت خود می‌‌توانند، به زیبایی هرچه بیشتر این ساز را بنوازند و به موسیقی ایرانی غنا ببخشند. در این مقاله به معرفی ساز کمانچه، تاریخچه، انواع و قیمت‌های این ساز می‌پردازیم.

تاریخچه ساز کمانچه

ساز کمانچه یکی از سازهای زهی باستانی ایران است که قدمت آن به دوران پیش از اسلام می‌رسد. این ساز در طول تاریخ تکامل یافته و به شکل امروزی خود رسیده است. در اینجا خلاصه‌‌ای از تاریخچه ساز کمانچه ارائه می‌شود:

• دوران باستان؛ شواهدی از وجود کمانچه در دوران باستان، مانند نقش برجسته‌‌ها و مجسمه‌‌ها، وجود دارد. در این دوران، کمانچه از دو سیم ساخته می‌شد و با کمانه نواخته می‌شد.
• دوره اسلامی؛ در دوره اسلامی، کمانچه به تکامل خود ادامه داد و سیم سوم به آن اضافه شد. همچنین، نوازندگان تکنیک ‌های جدیدی را برای نواختن این ساز ابداع کردند.
• دوره صفویه؛ دوره صفویه را می‌ توان دوران طلایی کمانچه دانست. در این دوره، نوازندگان برجسته‌‌ای مانند درویش محمد و طاهر ظهوری ظهور کردند. همچنین، این ساز در موسیقی درباری جایگاه ویژه‌‌ای پیدا کرد.
• دوره قاجار؛ در دوره قاجار، کمانچه به تکامل خود ادامه داد و به شکل امروزی خود نزدیک شد. در این دوره، نوازندگان برجسته‌‌ای مانند آقا حسینقلی و میرزا عبدالله به شهرت رسیدند.
• دوره معاصر؛ در دوره معاصر، کمانچه به عنوان یکی از سازهای اصلی موسیقی ایرانی شناخته شد. نوازندگان برجسته‌‌ای مانند ابوالحسن صبا، علی تجویدی و هوشنگ ظریف با نواختن کمانچه، این ساز را به جهانیان معرفی کردند.
• امروزه؛ امروزه، کمانچه در انواع مختلف موسیقی ایرانی، از جمله موسیقی سنتی، کلاسیک و پاپ، استفاده می‌شود. همچنین، نوازندگان جوان و خلاق بسیاری در حال نواختن این ساز و ابداع تکنیک‌‌های جدید هستند. کمانچه‌سازی با تاریخچه غنی و پربار است که در طول قرن‌ها تکامل یافته و به شکل امروزی خود رسیده است. این ساز جایگاه ویژه‌‌ای در موسیقی ایرانی دارد و نوازندگان برجسته‌‌ای با نواختن کمانچه، این ساز را به جهانیان معرفی کرده‌‌اند.

انواع ساز کمانچه

ساز کمانچه در انواع مختلفی ساخته می‌شود که عبارتند از:

1. کمانچه معمولی؛ این نوع ساز رایج ‌ترین نوع کمانچه است و در اندازه‌‌های مختلف ساخته می‌شود. کمانچه معمولی دارای چهار سیم است و با آرشه نواخته می‌شود.
2. کمانچه آلتو؛ این نوع ساز بزرگ‌تر از کمانچه معمولی است و صدایی بم‌تر دارد. کمانچه آلتو دارای چهار سیم است و با آرشه نواخته می‌شود.
3. کمانچه سوپرانو؛ این نوع ساز کوچک ‌تر از کمانچه معمولی است و صدایی زیرتر دارد. کمانچه سوپرانو دارای چهار سیم است و با آرشه نواخته می‌شود.
4. کمانچه جَرَف؛ این نوع ساز دارای دسته بلندتر و کاسه بزرگتری است و صدایی بم‌تر دارد. کمانچه جَرَف برای نواختن در گام‌های پایین‌‌تر مناسب است.
5. کمانچه لری؛ این نوع ساز در مناطق لرستان و بختیاری رایج است و دارای سه سیم است. کمانچه لری با آرشه نواخته می‌شود و صدایی تیز و شفاف دارد.
6. کمانچه خراسانی؛ این نوع ساز در مناطق خراسان رایج است و دارای چهار سیم است. کمانچه خراسانی با آرشه نواخته می‌شود و صدایی گرم و دلنشین دارد.
7. کمانچه کاسه‌‌ای؛ این نوع ساز کاسه ندارد و به جای آن از یک صفحه چوبی استفاده می‌شود. کمانچه کاسه‌‌ای صدایی ضعیف‌‌تر از کمانچه معمولی دارد و برای تمرین مناسب است.
8. کمانچه برقی؛ این نوع ساز دارای پیکاپ است و می‌ تواند به آمپلی فایر متصل شود. کمانچه برقی برای نواختن در مکان‌های بزرگ و پر سر و صدا مناسب است. انتخاب نوع کمانچه به نیاز و سلیقه نوازنده بستگی دارد.

قسمتهای مختلف ساز کمانچه

این ساز از قسمت ‌های مختلفی تشکیل شده است که این قسمت‌‌ها در کنار یکدیگر وظیفه تولید صدا و نواختن موسیقی را بر عهده دارند. قسمت اول، کاسه است. کاسه کمانچه از جنس چوب ساخته می‌شود و به عنوان محفظه صوتی عمل می‌کند. کاسه کمانچه در اندازه‌‌ها و اشکال مختلف ساخته می‌شود. دسته کمانچه قسمت دیگری است که از جنس چوب ساخته می‌شود و محل قرارگیری انگشتان نوازنده است. دسته کمانچه دارای شیطانک، صراطی، گوشی ‌ها و پنجه می‌باشد. پوست کمانچه هم از جنس پوست حیواناتی مانند گاو، بز یا آهو ساخته می‌شود و روی دهانه کاسه کشیده می‌شود. پوست کمانچه وظیفه ارتعاش و تولید صدا را بر عهده دارد.

خرک کمانچه هم قسمت دیگری از آن است که از جنس چوب یا پلاستیک ساخته می‌شود و روی پوست قرار می‌ گیرد. خرک وظیفه انتقال ارتعاشات پوست به سیم‌ها را بر عهده دارد. سیم‌‌های این ساز هم از جنس فلز یا نایلون ساخته می‌شوند و از خرک تا گوشی ‌ها کشیده می‌گردند. سیم ‌ها وظیفه تولید صدا را بر عهده دارند. آرشه کمانچه هم از جنس چوب ساخته می‌شود و برای نواختن این ساز مورد استفاده قرار می‌گیرد. آرشه دارای موهای اسب است که به سیم‌ها کشیده می‌شود.

گوشی‌‌ها هم قسمت دیگری از این ساز هستند که از جنس چوب یا فلز ساخته می‌شوند و در انتهای دسته قرار می‌‌گیرند. گوشی‌‌ها برای کوک کردن سیم ‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند. شیطانک هم قطعه دیگری است که از جنس چوب یا پلاستیک ساخته می‌شود و در ابتدای دسته قرار می‌ گیرد. شیطانک وظیفه افزایش ارتفاع سیم‌‌ها از دسته را بر عهده دارد. صراطی از جنس چوب یا فلز ساخته می‌شود و در طول دسته قرار می‌‌گیرد. صراطی وظیفه راهنمایی انگشتان نوازنده را بر عهده دارد. پنجه هم از جنس چوب یا فلز ساخته می‌شود و در انتهای دسته قرار می‌ گیرد. پنجه وظیفه اتصال دسته به کاسه را بر عهده دارد.

شیوه نواختن کمانچه

برای نواختن بهتر کمانچه باید به یک سری از نکات توجه کنید. اولا برای نواختن بهتر کمانچه، باید به طور مداوم تمرین کرد. در وهله بعدی، استفاده از کتاب‌های آموزشی می‌ تواند به نوازندگان مبتدی در یادگیری نواختن کمانچه کمک کند. همچنین یک مربی می‌ تواند به نوازندگان در نواختن بهتر این ساز و رفع اشکالات آنها کمک نماید. گوش دادن به موسیقی کمانچه نیز می‌ تواند به نوازندگان در یادگیری تکنیک‌‌های جدید و ارتقای مهارت آنها کمک نماید. البته نباید فراموش کنید که یادگیری نواختن این ساز به زمان و صبر و حوصله نیاز دارد. با رعایت این نکات، نوازندگان می‌ توانند به نواختن بهتر کمانچه و لذت بردن از این ساز زیبا و دلنشین دست پیدا کنند.

اگر دوست دارید ساز کمانچه را به صورت اصولی یاد بگیرید می‌توانید در بخش آموزش ساز کمانچه سایت موسیقی فرمات موزیک ثبت نام کنید و از دوره‌های این آموزشگاه آنلاین استفاده کنید. همان‌طور که گفتیم، نواختن ساز کمانچه به مهارت و تمرین نیاز دارد. در اینجا به‌طور خلاصه به مراحل نواختن ساز کمانچه اشاره می‌کنیم:

• نشستن؛ نوازنده باید طوری صحیح بنشیند تا به کمر و ستون فقرات او فشار نیاید. بهترین کار، برای نواختن کمانچه، نشستن روی صندلی با ارتفاع مناسب است.
• گرفتن کمانچه؛ کمانچه باید به طور صحیح در دست نوازنده قرار بگیرد. دست چپ نوازنده باید در پشت دسته کمانچه و دست راست نوازنده باید زیر کاسه این ساز قرار بگیرد.
• کوک کردن؛ قبل از نواختن، باید سیم‌‌های کمانچه را کوک کرد. برای کوک کردن سیم‌ها می‌ توان از گوشی‌ها یا دستگاه کوک استفاده کرد.
• گرفتن آرشه؛ آرشه باید به طور صحیح در دست راست نوازنده قرار بگیرد. انگشت شست نوازنده باید روی موهای آرشه و انگشتان دیگر نوازنده باید روی دسته آرشه قرار بگیرد.
• نواختن؛ برای نواختن کمانچه، باید آرشه را روی سیم ‌ها کشید. فشار آرشه روی سیم ‌ها باید متناسب باشد تا صدا به طور صحیح تولید شود.
• انگشت‌گذاری؛ برای نواختن نت‌‌های مختلف، باید انگشتان دست چپ را روی صراطی قرار داد. انگشتان باید به طور صحیح روی صراطی قرار بگیرند تا صدا به طور صحیح تولید شود. یادگیری نواختن کمانچه به زمان و تمرین نیاز دارد. نوازندگان مبتدی می‌ توانند با استفاده از کتاب ‌های آموزشی و یا با کمک یک مربی، نواختن این ساز را یاد بگیرند.

نوازندگان برتر ساز کمانچه

در طول تاریخ، نوازندگان برجسته‌‌ای کمانچه را به زیبایی نواخته‌‌اند و به تکامل این ساز کمک کرده‌‌اند. در دوران باستان، افرادی نظیر باربد و نکیسا مطرح بوده‌اند. در دوره اسلامی، اشخاصی مثل ابونصر فارابی و ابن سینا و صفی‌الدین ارموی در نوازندگی کمانچه دستی بر آتش داشتند. در دوره صفویه، نوازندگانی از قبیل درویش محمد و طاهر ظهوری حضور داشتند. در دوره قاجار، آقا حسینقلی و میرزا عبدالله نوازندگان بنامی بودند.

در دوره معاصر، نیز افرادی مانند ابوالحسن صبا، علی تجویدی، هوشنگ ظریف، رحمت‌الله بدیعی، پرویز یاحقی، داریوش پیرنیاکان، کیهان کلهر، هادی منتظری، اردشیر کامکار، تهمورس پورناظری، علی اکبر شکارچی، صدیق تعریف، سیامک آقایی، بهداد بابایی، مازیار ظهوری و پویا سرایی شهرت بسیار زیادی در نوازندگی این ساز دارند. این نوازندگان با نواختن کمانچه، تکنیک‌‌های جدیدی را ابداع و به گسترش و ارتقای جایگاه این ساز در موسیقی ایرانی کمک کرده‌‌اند. حتی افرادی مانند استاد کیهان کلهر به معرفی ساز کمانچه در سطح جهان روی آورده‌اند.

قیمت و خرید ساز کمانچه

قیمت کمانچه به عوامل مختلفی مانند نوع کمانچه، کیفیت ساخت، برند و محل خرید بستگی دارد. در اینجا به طور تقریبی قیمت انواع مختلف این ساز آورده شده است:

1. کمانچه معمولی؛ از ۱ میلیون تومان تا ۱۰ میلیون تومان؛
2. کمانچه آلتو؛ از ۲ میلیون تومان تا ۱۵ میلیون تومان؛
3. کمانچه سوپرانو؛ از ۱ میلیون تومان تا ۵ میلیون تومان؛
4. کمانچه جَرَف؛ از ۳ میلیون تومان تا ۲۰ میلیون تومان؛
5. کمانچه لری؛ از ۵۰۰ هزار تومان تا ۳ میلیون تومان؛
6. کمانچه خراسانی؛ از ۵۰۰ هزار تومان تا ۳ میلیون تومان؛
7. کمانچه کاسه‌‌ای؛ از ۳۰۰ هزار تومان تا ۲ میلیون تومان؛
8. کمانچه برقی؛ از ۵ میلیون تومان تا ۲۰ میلیون تومان.

نکات مهم هنگام خرید کمانچه

خرید ساز کمانچه مناسب می‌ تواند به شما در نوازندگی بهتر و لذت بردن بیشتر از این ساز زیبا کمک کند. ابتدا به نوع ساز کمانچه دقت کنید. نوع کمانچه را با توجه به نیاز و سلیقه خود انتخاب کنید. اگر مبتدی هستید، ساز کمانچه معمولی برای شما مناسب‌‌تر است. اگر نوازنده حرفه‌‌ای هستید، می‌ توانید از انواع دیگر ساز کمانچه مانند کمانچه آلتو، کمانچه سوپرانو، کمانچه جَرَف، کمانچه لری، کمانچه خراسانی، کمانچه کاسه‌‌ای یا کمانچه برقی استفاده کنید.

در وهله بعدی، کیفیت ساخت این ساز را در نظر بگیرید. کمانچه‌‌ای را انتخاب کنید که از کیفیت ساخت بالایی برخوردار باشد. به دقت کاسه، دسته، پوست، خرک، سیم ‌ها، آرشه و گوشی ‌های کمانچه را بررسی کنید. مطمئن شوید که تمام قسمت ‌های کمانچه سالم و بدون نقص هستند.

همچنین باید برند این ساز را در نظر داشته باشید. برندهای معتبر کمانچه، معمولاً کیفیت ساخت بالاتری دارند. می‌ توانید از برندهای معتبر مانند کمانچه‌‌های بحیرایی، کمانچه‌‌های صبا، کمانچه‌‌های دلشاد، کمانچه‌‌های شهناز و کمانچه‌‌های یاحقی استفاده کنید. قیمت کمانچه را هم باید در نظر داشته باشید. قیمت کمانچه را با توجه به بودجه خود انتخاب کنید. به یاد داشته باشید که همیشه قیمت بالاتر به معنای کیفیت بهتر نیست. می‌ توانید با جستجو در فروشگاه‌‌های مختلف، کمانچه با کیفیت و قیمت مناسب را پیدا کنید.

امتحان کردن کمانچه نیز کاری است که شما باید قبل از خرید آن انجام دهید. قبل از خرید کمانچه، آن را امتحان کنید تا از صدای آن مطمئن شوید. کمانچه را در دست بگیرید و آرشه را روی سیم ‌ها بکشید. به صدای کمانچه دقت کنید و ببینید که آیا از صدای آن لذت می‌ برید یا خیر. مشاوره با متخصصان، هم تا حد زیادی می‌تواند به شما کمک کند. اگر در مورد خرید این ساز اطلاعات کافی ندارید، می‌ توانید با متخصصان این حوزه مانند نوازندگان کمانچه، سازندگان کمانچه و یا فروشندگان آلات موسیقی مشورت کنید.

در این متن به معرفی ساز کمانچه پرداختیم.

برای خرید ساز کمانچه می‌‌توانید به چند روش‌ اقدام کنید. فروشگاه‌‌های آلات موسیقی در سراسر کشور ساز کمانچه را به فروش می‌ رسانند. فروشگاه‌‌های آنلاین آلات موسیقی نیز کمانچه را می‌فروشند. البته شما می‌‌توانید به طور مستقیم از سازندگان، این ساز را خریداری کنید.