چوب مناسب برای ساخت ساز

چوب از دیرباز به عنوان یکی از اصلی‌ترین مواد، در ساخت سازهای موسیقی مورد استفاده قرار گرفته است. این انتخاب تصادفی نبوده و دلایل بسیاری در پس آن نهفته است. چوب مناسب برای ساخت ساز ویژگی‌هایی دارد؛ که در این مقاله به آنها خواهیم پرداخت.

در واقع ویژگی‌های منحصر به فرد چوب، مانند چگالی، بافت، رنگ و رزونانس، آن را به ماده‌ای ایده‌آل برای ساخت سازهای مختلف، تبدیل کرده است. در ادامه به بررسی دقیق‌تر این رابطه و اهمیت چوب برای ساخت ساز می‌پردازیم و چند چوب مناسب ساز را معرفی می‌کنیم.

کاربردهای چوب در ساخت ساز

چوب‌ها در کنار مصارف گوناگونی که از قدیم‌ترین ایام داشته‌اند؛ برای ساخت انواع ساز نیز، به کار گرفته شده‌اند. از چوب‌ها برای ساخت بخش‌ها و قطعات مختلف سازهای موسیقی استفاده می‌شود. چند مورد از کاربرد چوب برای ساخت ساز را در ادامه ذکر کرده و هر یک را توضیح داده‌ایم.

کاربرد چوب در بدنه ساز

یکی از موارد کاربرد چوب برای ساخت ساز، کاربرد آن در ساخت بدنه ساز است. بدنه ساز، محفظه رزونانسی است، که ارتعاشات سیم‌ها را تقویت و به صدا تبدیل می‌کند. نوع چوب به کار رفته در بدنه، به‌طور مستقیم بر روی رنگ صدا، حجم صدا و کیفیت کلی آن تاثیرگذار است.

چوب‌های مختلف، ویژگی‌های آکوستیکی متنوعی دارند؛ به عنوان مثال، چوب‌هایی مانند «ماهوگانی» به دلیل چگالی مناسب، صدایی گرم و متعادل تولید می‌کنند؛ در حالی که چوب‌هایی مانند صنوبر، صدایی روشن‌تر و شفاف‌تر ایجاد می‌کنند.

علاوه‌بر این، چوب به بدنه ساز استحکام و زیبایی بخشیده و به آن ظاهری طبیعی و کلاسیک می‌بخشد. انتخاب چوب مناسب برای بدنه ساز، یکی از مهم‌ترین تصمیمات سازندگان است و به تجربه و دانش آنها بستگی دارد. اگر ساز خود را از بهترین فروشگاه آنلاین موسیقی خریداری کنید؛ می‌توانید از کیفیت چوب‌های استفاده شده در ساخت آن، اطمینان داشته باشید.

کاربرد چوب در دسته ساز

یکی دیگر از موارد کاربرد چوب برای ساخت ساز، کاربرد آن در ساخت دستۀ ساز است. انتخاب چوب مناسب برای دسته ساز، بر روی صدا، احساس نوازنده و دوام ساز تاثیر مستقیم دارد.

چوب دسته، لرزش‌های ایجاد شده توسط سیم‌ها را، به بدنه ساز منتقل کرده و به تولید صدای دلنشین کمک می‌کند. چوب‌های سخت و مقاوم، مانند افرا، به دسته ساز استحکام و پایداری می‌بخشند و از تغییر شکل آن، در طول زمان جلوگیری می‌کنند.

جنس چوب دسته، بر روی احساس نوازنده، هنگام گرفتن ساز نیز تاثیرگذار است. برخی از چوب‌ها احساس نرم‌تر و برخی دیگر، احساس سفت‌تری به نوازنده می‌دهند. وزن و چگالی چوب دسته هم بر روی تعادل ساز و راحتی نوازندگی تاثیر می گذارد.

از سوی دیگر چوب‌های مختلف، بافت و رنگ‌های متنوعی دارند، که به ساز ظاهر زیبا و منحصربه‌فردی می‌بخشند. همچنین چوب دسته باید، در برابر رطوبت مقاوم باشد تا از تغییر شکل و ترک خوردن آن، جلوگیری شود.

در مورد چوب استفاده شده در ساخت دسته ساز، باید دو نکته دیگر را هم ذکر کنیم. اولا قسمت‌هایی از دسته که با دست نوازنده در تماس هستند؛ باید در برابر سایش مقاوم باشند. ثانیا چوب دسته باید، با چوب‌های استفاده شده در سایر قسمت‌های ساز، هماهنگی داشته باشد؛ تا صدای ساز یکپارچه و دلنشین شود.

کاربرد چوب در صفحه صدا

یکی دیگر از موارد کاربرد چوب برای ساخت ساز، کاربرد آن در ساخت صفحه صدا است. چوب در ساخت صفحه صدای ساز، نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند. این بخش از ساز، ارتعاشات سیم‌ها را دریافت کرده و آنها را به صدا تبدیل می‌کند.

ویژگی‌های آکوستیکی چوب، از جمله چگالی، انعطاف‌پذیری و رزونانس، به‌طور مستقیم بر کیفیت و رنگ صدای ساز تأثیر می‌گذارد. چوب‌های مختلف، مانند صنوبر، کاج و سدر، به دلیل توانایی‌شان در تقویت فرکانس‌های خاص، برای ساخت صفحه صدا استفاده می‌شوند.

انتخاب نوع چوب، به نوع ساز، سبک موسیقی و سلیقۀ سازنده بستگی دارد. صفحه صدای چوبی، علاوه‌بر ایجاد صدای گرم و طبیعی، به ساز عمق و پیچیدگی صوتی نیز می‌بخشد.

کاربرد چوب در سایر اجزا

کاربرد چوب برای ساخت ساز به صفحه صدا و دستۀ ساز محدود نمی‌شود و علاوه‌بر این موارد، در بخش‌های دیگری نیز کاربرد گسترده‌ای دارد. هر بخش از ساز، نقش خاصی را در تولید و انتقال صدا ایفا می‌کند. در ادامه به برخی از کاربردهای مهم چوب در سایر اجزای ساز، اشاره می‌شود.

پل (Bridge)

یکی از موارد کاربرد چوب برای ساخت ساز، کاربرد آن در ساخت پل است. پل، وظیفه انتقال ارتعاشات سیم‌ها به صفحه صدا را بر عهده دارد. چوب‌های سخت و متراکمی مانند «آبنوس»، «رُزوود» و «اَفرا» برای ساخت پل استفاده می‌شوند. این چوب‌ها به دلیل استحکام بالا، می‌توانند فشار ناشی از سیم‌ها را تحمل کنند و ارتعاشات را، به‌طور مؤثری به صفحه صدا منتقل کنند.

صفحه انگشت‌گذاری (Fingerboard)

یکی از موارد کاربرد چوب برای ساخت ساز، کاربرد آن در ساخت صفحه انگشت‌گذاری است. صفحه انگشت‌گذاری، سطحی است که نوازنده بر روی آن انگشت می گذارد؛ تا نت‌های مختلف را تولید کند.

چوب‌های سخت و صیقلی مانند آبنوس، رزوود و افرا، برای ساخت صفحه انگشت‌گذاری استفاده می‌شوند. این چوب‌ها به دلیل مقاومت در برابر سایش و ایجاد اصطکاک مناسب با انگشتان، برای این بخش از ساز بسیار مناسب هستند.

پشت ساز (Back)

یکی از موارد کاربرد چوب برای ساخت ساز، کاربرد آن در ساخت پشت ساز است. پشت ساز، به همراه صفحه صدا و کناره‌ها، محفظه رزونانس ساز را تشکیل می‌دهد. چوب‌های مختلفی مانند «ماهوگانی»، «گردو» و «رزوود» برای ساخت پشت ساز، استفاده می شوند. انتخاب چوب برای پشت ساز، به نوع ساز و صدای مورد نظر بستگی دارد.

کناره‌های ساز (Sides)

یکی دیگر از موارد کاربرد چوب برای ساخت ساز، کاربرد آن در ساخت کناره‌های ساز است. کناره‌های ساز، به همراه صفحه صدا و پشت ساز، محفظه رزونانس ساز را تشکیل می‌دهند. چوب‌های مختلفی مانند ماهوگانی، گردو و رزوود برای ساخت کناره‌های ساز استفاده می‌شوند.

کلیدها

یکی از موارد کاربرد چوب برای ساخت ساز، کاربرد آن در ساخت کلیدها است. چوب‌های سخت و سنگینی، مانند «آبنوس» برای ساخت کلیدهای پیانو و برخی سازهای دیگر استفاده می‌شود.

قطعات کوچک

آخرین مورد از کاربرد چوب برای ساخت ساز، کاربرد آن در ساخت قطعات کوچک است. چوب‌های مختلفی برای ساخت قطعات کوچک ساز، مانند دسته‌های کوک، پایه‌های ساز و… استفاده می‌شود.

چرا از چوب برای ساخت ساز استفاده می شود؟

دلایل مختلفی پیرامون کاربرد چوب مناسب برای ساخت ساز، مطرح است. در ادامه به بررسی مهم‌ترین دلایل استفاده از چوب برای ساخت ساز می‌پردازیم.

خواص آکوستیکی بی‌نظیر چوب

چوب‌ها به‌طور طبیعی ارتعاش می‌کنند و این ارتعاشات، باعث تقویت صدا و تولید صداهای پیچیده و دلنشین می‌شوند. البته بدیهی است، که باید از چوب مناسب ساز استفاده شود؛ تا این ارتعاش بیشر شود.

همچنین هر نوع چوب، فرکانس‌های خاصی را تقویت می‌کند و به ساز، صدایی منحصربه‌فرد می‌بخشد؛ برای مثال، صنوبر صدایی گرم و نرم ایجاد می‌کند؛ در حالی که افرا، صدایی روشن‌تر و شفاف‌تر تولید می‌کند.

از طرف دیگر، چوب به صدا، حس گرما و طبیعی می‌بخشد، که بسیاری از نوازندگان آن را ترجیح می‌دهند. این گرمای صدا، به سازها حس روح و جان می‌بخشد. سازهایی که در فروشگاه فرمات موزیک وجود دارند؛ از چوب ساخته می‌شوند تا این صدای گرم را تولید کنند.

قابلیت شکل‌دهی و انعطاف‌پذیری

چوب را می‌توان به راحتی به اشکال مختلف برش داد؛ تراشید و خم کرد. چوب مناسب ساز، چوبی است که بیشتر انعطاف‌پذیر باشد. این ویژگی به سازندگان اجازه می‌دهد؛ تا انواع مختلف ساز را با طراحی‌های پیچیده و ظریف بسازند.

همچنین چوب‌ها قابلیت تطبیق با نیازهای مختلف ساز را دارند؛ به عنوان مثال، برای ساخت صفحه روی گیتار کلاسیک، از چوبی با ضخامت و چگالی مناسب استفاده می‌شود تا صدای دلنشین و گرمی تولید کند.

زیبایی ظاهری و ماندگاری

چوب‌ها دارای بافت و رنگ‌های متنوعی هستند، که به سازها ظاهری زیبا و طبیعی می‌بخشند. این زیبایی ظاهری علاوه‌بر لذت بصری، به ارزش هنری ساز نیز می‌افزاید.

چوب‌های باکیفیت، مانند افرا و آبنوس بسیار مقاوم هستند و به سازها، عمر طولانی می‌بخشند. با مراقبت مناسب، سازهای چوبی می‌توانند؛ برای نسل‌های آینده به یادگار بمانند. یک چوب مناسب ساز، چوبی است که در کنار کارایی، زیبا هم باشد.

سایر مزایای استفاده از چوب در ساخت ساز

چوب به عنوان یک عایق طبیعی عمل می‌کند و به حفظ رطوبت مناسب داخل ساز کمک می‌کند. این امر از تغییر شکل چوب و تاثیرگذاری بر صدا جلوگیری می‌کند.

در صورت آسیب دیدن، چوب را می‌توان به راحتی ترمیم کرد و به ساز، عمر دوباره بخشید. همچنین استفاده از چوب در ساخت ساز، به حفظ محیط‌زیست کمک می‌کند؛ زیرا چوب یک مادۀ طبیعی و تجدیدپذیر است.

انواع چوب مناسب برای ساخت ساز موسیقی و موارد کاربرد

انتخاب چوب مناسب برای ساخت ساز موسیقی، همانند انتخاب رنگ‌های یک نقاشی است. هر چوبی، ویژگی‌های آکوستیکی منحصربه‌فردی دارد، که به ساز، صدا و شخصیت خاصی می‌بخشد. برخی از رایج‌ترین انواع چوب مورد استفاده، در ساخت سازهای موسیقی و کاربردهای آنها، در ادامه معرفی می‌شوند.

صنوبر (Spruce)

صنوبر یک چوب مناسب برای ساخت ساز است. کاربرد آن، ساخت صفحۀ روی گیتار کلاسیک، ویولن و برخی سازهای دیگر است. این نوع چوب سبک، نرم و دارای رزونانس بالا است.

این ویژگی‌ها باعث می‌شود، که صنوبر صدایی گرم، نرم و با وضوح بالا تولید کند. صنوبر به لرزش‌های سیم‌ها، به خوبی پاسخ می‌دهد و صدایی شفاف و روشن تولید می‌کند.

افرا (Maple)

افرا یک چوب مناسب برای ساخت ساز است. از این نوع چوب به منظور ساخت دستۀ گیتار، ویولن، برخی سازهای بادی چوبی و همچنین برای صفحۀ انگشت‌گذاری استفاده می‌شود.

افرا، سخت، متراکم و دارای دانه‌های مستقیم است. این ویژگی‌ها به افرا استحکام و پایداری می‌بخشد و صدایی روشن و شفاف تولید می‌کند. افرا به دلیل استحکام بالا، برای قسمت‌هایی از ساز، که در معرض فشار هستند؛ مانند دستۀ گیتار، بسیار مناسب است.

ماهوگانی (Mahogany)

ماهوگانی یک چوب مناسب برای ساخت ساز است. از این نوع چوب، به منظور ساخت بدنه گیتار، ویولن و برخی سازهای دیگر استفاده می‌شود. این نوع چوب، وزن متوسط، بافت یکنواخت و رنگ گرمی دارد و همچنین صدایی گرم، متعادل و با عمق مناسب تولید می‌کند. ماهوگانی به دلیل زیبایی ظاهری و رنگ گرم خود، در ساخت بدنۀ بسیاری از سازها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

رزوود (Rosewood)

رزوود یک چوب مناسب برای ساخت ساز است. از این نوع چوب به منظور ساخت دسته، صفحۀ انگشت‌گذاری، پل و برخی قسمت‌های دیگر ساز، استفاده می شود. ویژگی‌های این نوع چوب عبارتند از: سخت، سنگین و دارای رنگ تیره و رگه‌های زیبا.

رزوود به ساز، استحکام و زیبایی می‌بخشد و صدایی گرم و قوی تولید می‌کند. رزوود به دلیل مقاومت بالا در برابر سایش، برای قسمت‌هایی از ساز که در تماس مستقیم با دست هستند؛ مانند صفحۀ انگشت‌گذاری، بسیار مناسب است. ^{Tonewoods: woods that suit musical instrument making}

کاج (Pine)

کاج یک چوب مناسب برای ساخت ساز است. ساخت صفحۀ روی ویولن و برخی سازهای دیگر، از کاربردهای این نوع چوب است. این نوع چوب، سبک، نرم و دارای رزونانس بالایی است. کاج صدایی روشن و قوی تولید می‌کند.

آبنوس (Ebony wood)

آبنوس یک چوب مناسب برای ساخت ساز است. کاربرد آن، ساخت کلیدهای ساز، پل ساز و برخی قسمت‌های دیگر ساز است. از ویژگی‌های این ساز می‌توان، به سخت و سنگین بودن و رنگ سیاه تیرۀ آن اشاره کرد.

آبنوس، به ساز استحکام و دوام می‌بخشد و به دلیل رنگ تیرۀ خود، جلوۀ زیبایی به ساز می‌دهد. آبنوس به دلیل سختی و چگالی بالا، برای قسمت‌هایی از ساز، که نیاز به مقاومت در برابر سایش دارند؛ مانند کلیدهای پیانو، بسیار مناسب است.

سایر چوب های رایج

گردو یک چوب مناسب برای ساخت ساز است. گردو (Walnut) برای ساخت بدنه و دستۀ سازهای زهی و بادی چوبی استفاده می‌شود؛ به عنوان مثال، تمبک حلمی مدل ترکه ای یکی از انواع پرطرفدار تمبک‌های ایرانی است، که به دلیل کیفیت صدای گرم و بم و همچنین ظرافت ساخت، مورد توجه نوازندگان حرفه‌ای و آماتور قرار گرفته است.

بدنه این نوع تمبک، معمولاً از چوب گردو یا افرا ساخته می‌شود و پوست آن از جنس طبیعی و مرغوب است. ترکه‌های به کار رفته در این مدل، باعث تقویت صدای بم و ایجاد طنین دلنشین، در هنگام نواختن می‌شوند.

بلوط (Oak) نیز، برای ساخت برخی سازهای کوبه‌ای و بدنۀ برخی سازهای زهی استفاده می‌گردد. همچنین بوکسوود (Boxwood) به منظور ساخت کلیدهای سازهای بادی چوبی، استفاده می‌شود.

شناخت چوب ساز

انتخاب چوب مناسب برای ساخت ساز موسیقی، یکی از مهم‌ترین مراحل در فرآیند ساخت است. البته اگر ساز خود را از یک فروشگاه معتبر خریداری کنید؛ می‌توانید از کیفیت ساز و چوب‌های استفاده شده در آن، مطمئن باشید.

حتی اگر در خارج از کشور زندگی می‌کنید؛ می‌توانید ساز مورد نظر خود را از فروشگاه‌های ایرانی خریداری کنید. فرمات موزیک، بهترین فروشگاه ارسال ساز به خارج از کشور است. عوامل موثر در انتخاب چوب مناسب ساز عبارتند از:

• نوع ساز؛ هر سازی به چوبی با ویژگی‌های خاص نیاز دارد.
• سبک موسیقی؛ سبک موسیقی مورد نظر نیز در انتخاب نوع چوب موثر است.
• بودجه؛ قیمت چوب‌ها متفاوت است و بودجه نیز می‌تواند؛ در انتخاب نوع چوب تاثیرگذار باشد.
• سلیقه شخصی سازنده؛ سلیقه شخصی سازنده نیز، در انتخاب نوع چوب نقش مهمی ایفا می‌کند.
• در دسترس بودن چوب؛ برخی از چوب‌ها در مناطق خاصی یافت می‌شوند و دسترسی به آنها ممکن است، دشوار باشد.
• خواص آکوستیکی مورد نظر؛ هر چوبی، طیف خاصی از فرکانس‌ها را تقویت می‌کند.

در تشخیص ساز خوب و بد، توجه به خواص چوب اهمیت دارد. خواص مهم چوب در ساخت ساز نیز، موارد زیر هستند:

1. چگالی؛ چگالی چوب بر روی سرعت انتقال صدا و میزان رزونانس تاثیر می‌گذارد.
2. بافت چوب؛ بافت چوب بر روی ظاهر ساز و همچنین کیفیت صدا تاثیرگذار است.
3. رطوبت چوب؛ رطوبت چوب بر روی پایداری ابعاد و خواص آکوستیکی چوب تاثیر می‌گذارد.
4. دانۀ چوب؛ جهت دانه‌های چوب، بر روی استحکام و مقاومت چوب، در برابر ترک خوردن تاثیرگذار است.

سخن پایانی درباره چوب مناسب برای ساخت ساز

از چوب برای ساخت ساز استفاده می شود. یک ساز می‌تواند؛ از چند نوع چوب مناسب برای ساخت ساز، ساخته شده باشد. به عنوان نمونه، سنتور استاد حمید موسوی مدل رز که یکی از زیباترین و باکیفیت‌‌ترین سنتورهای ایرانی است و با دقت و ظرافت فراوان ساخته شده است؛ از چندین نوع چوب مناسب ساز ساخته شده است.

صفحه رویی این ساز از چوب رز پادوک، یکی از کمیاب‌ترین و باارزش‌ترین چوب ‌های دنیا، ساخته شده که صدایی گرم و دل‌نشین به آن بخشیده است. کلاف و صفحۀ زیرین سنتور، از چوب گردو سیاه و شیطانک‌ها از چوب ونگه آفریقایی ساخته شده‌اند، که به استحکام و ماندگاری ساز می‌افزایند.