شناخت موسیقی اپرا

اپرا، این هنر نمایشی باشکوه، با ترکیب آواز، موسیقی، نمایش و هنرهای تجسمی، تجربه‌ای بی‌نظیر برای مخاطبان خود خلق می‌کند. این نوع موسیقی، ریشه در اعماق تاریخ و فرهنگ غرب دارد.

اپرا سفری است در دنیای احساسات، داستان‌ها و زیبایی‌های بصری و شنیداری. از تئاترهای باشکوه باروک تا سالن‌های مدرن و دیجیتال، اپرا همواره در حال تکامل بوده و با زبان هنر، داستان‌های انسانی را روایت می‌کند. در این مقاله، قصد داریم تا با تاریخچه و انواع موسیقی اپرا آشنا شویم و سفری کوتاه در این دنیای جذاب داشته باشیم.

تاریخچه موسیقی اپرا

اگر بخواهیم به تاریخچه موسیقی اپرا از ابتدا تا به امروز بپردازیم، باید قبل از هر چیز، آغاز آن در ایتالیا را توضیح دهیم. اپرا در اواخر قرن شانزدهم در ایتالیا متولد شد.

گروهی از هنرمندان و روشنفکران فلورانس به نام “کمراتا” گرد هم آمدند تا شیوه اجرای نمایش‌های یونان باستان را احیا کنند. آنها به این نتیجه رسیدند که در نمایش‌های یونان، متن‌ها به صورت آواز اجرا می‌شدند و به همین دلیل، تصمیم گرفتند تا نمایشی را به همین شیوه خلق کنند.

اولین اپراها، که “اپرا این موزیکا” نامیده می‌شدند؛ داستان‌های اساطیری و تاریخی را روایت می‌کردند و موسیقی آنها بیشتر شامل آواز بود. از جمله اولین اپراهای ساخته شده می‌توان به “دافنه” اثر یاکوبو پری و “ائوریدیس” اثر جولیو کاچینی اشاره کرد.

گسترش اپرا در اروپا

در قرن هفدهم، موسیقی اپرا به سرعت در سراسر اروپا گسترش یافت و به یکی از محبوب‌ترین فرم‌های هنری تبدیل شد. در این دوره، اپراها بیشتر به صورت نمایش‌های باشکوه و پرهزینه اجرا می‌شدند و موسیقی آنها پیچیده‌تر و غنی‌تر شد.

در ایتالیا، اپرا به دو سبک اصلی تقسیم شد: “اپرا seria” که داستان‌های جدی و قهرمانانه را روایت می‌کرد و “اپرا buffa” که داستان‌های کمیک و طنزآمیز را به تصویر می‌کشید. از جمله آهنگسازان برجسته این دوره می‌توان به «کلودیو مونته وردی»، «الساندرو اسکارلاتی» و «آنتونیو ویوالدی» اشاره کرد.

در فرانسه، اپرا با حمایت دربار سلطنتی به شکوفایی رسید. «ژان باتیست لولی»، آهنگساز ایتالیایی الاصل، نقش مهمی در توسعه اپرا در فرانسه داشت و اپراهای باشکوهی را برای دربار لویی چهاردهم ساخت. در انگلستان، اپرا با تأخیر بیشتری نسبت به سایر کشورهای اروپایی رواج یافت. «هنری پرسل»، آهنگساز انگلیسی، از جمله چهره‌های برجسته اپرا در این کشور بود.

اپرا در دوره کلاسیک

در قرن هجدهم، موسیقی اپرا به دوران اوج خود رسید. در این دوره، آهنگسازان بزرگی مانند «ولفگانگ آمادئوس موتزارت»، «کریستف ویلیبالد گلوک» و «جوزپه هایدن» اپراهای ماندگاری را خلق کردند.

موتزارت، با اپراهایی مانند “عروسی فیگارو”، “دون جیوانی” و “فلوت جادویی”، تحولی در دنیای اپرا ایجاد کرد و شخصیت‌های پیچیده و انسانی را به تصویر کشید. گلوک، با تمرکز بر سادگی و بیان احساسات، اپراهایی را خلق کرد که با سنت‌های اپرای ایتالیایی متفاوت بودند.

اپرا در دوره رمانتیک

در قرن نوزدهم، موسیقی کلاسیک اپرا وارد دوره رمانتیک شد. در این دوره، آهنگسازان بیشتر به بیان احساسات و عواطف فردی پرداختند و از داستان‌های عاشقانه، تاریخی و اساطیری برای اپراهای خود استفاده کردند.

جوزپه وردی، آهنگساز ایتالیایی، با اپراهایی مانند “لا تراویاتا”، “ریگولتو” و “آیدا”، به و یکی از بزرگترین آهنگسازان موسیقی اپرا در تاریخ و حتی به یکی از بزرگان موسیقی کلاسیک تبدیل شد. ریچارد واگنر، آهنگساز آلمانی، با اپراهای حماسی و طولانی خود، انقلابی در دنیای موسیقی اپرا ایجاد کرد.

اپرا در قرن بیستم و بیست و یکم

در قرن بیستم و بیست و یکم، موسیقی اپرا به تکامل خود ادامه داد و سبک‌های مختلفی در آن به وجود آمد. برخی از آهنگسازان، به سنت‌های گذشته پایبند بودند و اپراهایی به سبک کلاسیک و رمانتیک خلق کردند. برخی دیگر، از تکنیک‌های جدید و نوآورانه در موسیقی و نمایش استفاده کردند و اپراهایی مدرن و تجربی ساختند.

از جمله آهنگسازان برجسته این دوره می‌توان به «جاکومو پوچینی»، «ریشارد اشتراوس»، «بنجامین بریتن» و «فیلیپ گلس» اشاره کرد. امروزه، اپرا همچنان به عنوان یک فرم هنری زنده و پویا در سراسر جهان اجرا می‌شود و مخاطبان بسیاری را به خود جذب می‌کند. امروزه هم موسیقی اپرا در بهترین آموزشگاه موسیقی کلاسیک آنلاین تدریس می‌شود.

انواع موسیقی اپرا

برخی از مهم‌ترین انواع موسیقی اپرا عبارتند از:

• اپرای جدی (Opera seria)

اپرای جدی، که در قرن هجدهم میلادی رواج داشت. نوعی اپرای رسمی و باشکوه بود که به موضوعات جدی و تاریخی می‌پرداخت. این نوع اپرا، معمولا دارای سه پرده بود و در آن از آوازهای پیچیده و تکنیکی استفاده می‌شد.

• اپرای کمیک (Opera buffa)

اپرای کمیک، که در قرن هجدهم میلادی در ایتالیا شکل گرفت؛ نوعی اپرای سبک و سرگرم کننده بود که به زندگی روزمره مردم و روابط عاشقانه می‌پرداخت. این نوع اپرا، معمولا دارای دو پرده بود و در آن از آوازهای ساده و روان استفاده می‌شد.

• اپرای باله (Opéra-ballet)

اپرای باله، نوعی اپرا بود که در آن رقص و باله نقش مهمی ایفا می‌کردند. این نوع اپرا، معمولا به موضوعات عاشقانه و افسانه‌ای می‌پرداخت و در آن از موسیقی زیبا و رقص‌های هماهنگ استفاده می‌شد.

• اپرای رمانتیک (Romantic opera)

اپرای رمانتیک، که در قرن نوزدهم میلادی رواج یافت؛ نوعی اپرا بود که به موضوعات احساسی و عاطفی می‌پرداخت. این نوع اپرا، معمولا دارای چهار یا پنج پرده بود و در آن از آوازهای پرشور و احساسی استفاده می‌شد.

• اپرای وریسمو (Verismo opera)

اپرای وریسمو، که در اواخر قرن نوزدهم میلادی در ایتالیا شکل گرفت؛ نوعی اپرا بود که به زندگی واقعی مردم و مشکلات اجتماعی می‌پرداخت. این نوع اپرا، معمولا دارای یک یا دو پرده بود و در آن از آوازهای ساده و واقع گرایانه استفاده می‌شد.

• اپرای مدرن (Modern opera)

اپرای مدرن، که در قرن بیستم میلادی شکل گرفت، نوعی اپرا بود که از تکنیک‌های جدید و نوآورانه در موسیقی و نمایش استفاده می‌کرد. این نوع اپرا، معمولا به موضوعات پیچیده و فلسفی می‌پرداخت و در آن از آوازهای غیر متعارف و موسیقی آوانگارد استفاده می‌شد.

انواع آواز در موسیقی اوپرا

در دنیای اپرا، آوازها نقش بسیار مهمی در روایت داستان، بیان احساسات و شخصیت پردازی ایفا می‌کنند. انواع مختلفی از آواز در اپرا وجود دارد که هر کدام ویژگی‌ها و کاربردهای خاص خود را دارند. در آموزشگاه‌های موسیقی سرتاسر دنیا، آموزش آواز آنلاین و آموزش حضوری آواز اپرا انجام می‌گیرد. برخی از مهمترین انواع آواز در اپرا به شرح زیر است.

آریا (Aria)

آریا، مهمترین و شناخته شده‌ترین نوع آواز در موسیقی اوپرا است. این قطعه معمولاً توسط یکی از شخصیت‌های اصلی اجرا می‌شود و فرصتی برای او فراهم می‌کند تا احساسات، افکار و انگیزه‌های خود را به صورت موسیقایی بیان کند. آریاها معمولاً ملودیک و زیبا هستند و تکنیک‌های آوازی پیچیده‌ای در آنها به کار می‌رود.

رسیتاتیو (Recitative)

رسیتاتیو، نوعی آواز در موسیقی اوپرا است که بیشتر به گفتار نزدیک است؛ تا به آواز. این قطعه معمولاً برای پیشبرد داستان و معرفی شخصیت‌ها استفاده می‌شود. رسیتاتیوها معمولاً ریتم آزاد و غیرمنظمی دارند و به صورت سیلابیک (هر هجا یک نت) اجرا می‌شوند.

آنسامبل (Ensemble)

آنسامبل، قطعه‌ای است که توسط چند خواننده به طور همزمان اجرا می‌شود. آنسامبل‌ها می‌توانند دو نفره (دوئت)، سه نفره (تریو)، چهار نفره (کوارتت) و یا گروهی (کر) باشند. آنسامبل‌ها نقش مهمی در ایجاد تنوع و پویایی در موسیقی اپرا دارند و می‌توانند لحظات دراماتیک و احساسی را به تصویر بکشند.

کر (Chorus)

کر، گروهی از خوانندگان است که به طور همزمان در موسیقی اپرا آواز می‌خوانند. کرها معمولاً نقش مردم، سربازان، راهبان و یا سایر گروه‌های اجتماعی را ایفا می‌کنند و می‌توانند در صحنه‌های مختلف اپرا حضور داشته باشند. کرها نقش مهمی در ایجاد فضایی حماسی، باشکوه و یا احساسی در اپرا دارند.

کاواتینا (Cavatina)

کاواتینا، نوعی آریا کوتاه و ساده است که معمولاً در ابتدای موسیقی اوپرا یا در صحنه‌هایی که نیاز به بیان احساسات ساده و صمیمی است؛ اجرا می‌شود. کاواتیناها معمولاً ملودی زیبا و دلنشینی دارند و به راحتی در ذهن می‌مانند.

اینترلود (Interlude)

اینترلود، قطعه‌ای موسیقیایی است که بین صحنه‌های مختلف موسیقی اوپرا اجرا می‌شود. اینترلودها معمولاً بدون آواز هستند و نقش آنها ایجاد وقفه و تغییر صحنه در اپرا است.

اوورتور (Overture)

اوورتور، قطعه‌ای موسیقیایی است که در ابتدای موسیقی اپرا اجرا می‌شود. اوورتور معمولاً بدون آواز است و نقش آن معرفی موسیقی و حال و هوای کلی اپرا است.

موسیقی اپرا در ایران

موسیقی کلاسیک اپرا به عنوان یک فرم هنری غربی، برای اولین بار در دوره ناصرالدین شاه و به واسطه سفرهای او به کشورهای اروپایی به ایران راه یافت.

ناصرالدین شاه که به این هنر علاقه مند شده بود؛ دستور ساخت اپراخانه‌ای در نزدیکی کاخ گلستان را صادر کرد. با این حال، به دلیل مخالفت های جامعه سنتی ایران با این پدیده جدید، اپراخانه نیمه کاره رها شد و بعدها به تکیه دولت تغییر کاربری داد.

تکیه دولت، که در آن تعزیه خوانی اجرا می‌شد؛ از جهاتی به اپرا شباهت داشت. در تعزیه نیز، اشعار به صورت آواز و با همراهی موسیقی اجرا می‌شدند و داستان‌های مذهبی و تاریخی روایت می‌شدند. به همین دلیل، برخی از پژوهشگران، تکیه دولت را نوعی “اپرا ایرانی” می‌دانند.

با این وجود، تلاش‌ها برای ایجاد موسیقی کلاسیک اپرا به سبک غربی در ایران تا سال‌ها ادامه داشت. در دوره رضا شاه، با تاسیس تماشاخانه‌ها و تئاترهای موزیکال، زمینه برای آشنایی مردم با هنرهای نمایشی فراهم شد.

پس از آن، هنرمندانی مانند «منیر وکیلی» و «فاخره صبا» با تحصیل در رشته اپرا در کشورهای اروپایی، به ایران بازگشتند و نقش مهمی در معرفی و اجرای این هنر در ایران ایفا کردند.

در سال ۱۳۴۶، تالار رودکی به عنوان نخستین سالن اپرای حرفه‌ای در ایران افتتاح شد. این تالار، که به نام رودکی، شاعر بزرگ ایرانی نامگذاری شده بود؛ به مکانی برای اجرای اپراهای کلاسیک غربی و همچنین اپراهای ایرانی تبدیل شد.

از جمله اپراهای معروفی که در تالار رودکی اجرا شدند؛ می‌توان به “عروسی فیگارو” اثر موتزارت، “لا تراویاتا” اثر وردی و “مادام باترفلای” اثر پوچینی اشاره کرد.

همچنین، اپراهای متعددی نیز توسط آهنگسازان ایرانی ساخته و در این تالار اجرا شده‌اند که از جمله آنها می‌توان به موسیقی اوپرای “رستاخیز شهریاران ایران” اثر میرزاده عشقی و اپرای “پروانه” اثر حسین دهلوی اشاره کرد.

با این وجود، پس از انقلاب ۵۷، فعالیت‌های اپرایی در ایران با محدودیت‌های زیادی مواجه شد و تالار رودکی نیز تعطیل گشت. در سال‌های اخیر، تلاش‌هایی برای احیای موسیقی کلاسیک اپرا در ایران صورت گرفته است و اجراهایی نیز در تالار وحدت، که جایگزین تالار رودکی شده است؛ برگزار شده است.

با این حال، اپرا هنوز به جایگاه واقعی خود در میان هنرهای نمایشی در ایران نرسیده است و نیازمند حمایت بیشتر از سوی دولت و نهادهای فرهنگی است. با همه این اوصاف فرمات موزیک به عنوان یکی از بهترین آموزشگاه‌های موسیقی کشور به آموزش موسیقی کلاسیک اوپرا می‌پردازد و سهم خود را در گسترش این موسیقی بسیار زیبا در کشور ایران به خوبی ایفا می‌کند. ^{Introduction to Opera}

سخن پایانی در مورد موسیقی اپرا

شناخت موسیقی اپرا نه‌تنها به درک عمیق‌تری از یکی از غنی‌ترین و پرشکوه‌ترین شاخه‌های هنر موسیقی منجر می‌شود؛ بلکه دریچه‌ای به فرهنگ، تاریخ و احساسات انسانی می‌گشاید.

اپرا تلفیقی از موسیقی، نمایش، شعر و هنرهای بصری است که در کنار هم تجربه‌ای بی‌نظیر و تأثیرگذار برای مخاطب خلق می‌کنند. با آشنایی بیشتر با این هنر والا، می‌توان ارتباطی عمیق‌تر با جهان درونی هنرمندان و فرهنگ‌های مختلف برقرار کرد و از زیبایی‌های نهفته در آن بیش از پیش لذت برد.