انواع پوست تنبک

تنبک، ساز کوبه‌ای اصیل ایرانی، با صدای رسا و دلنشین خود، نقش مهمی در موسیقی سنتی این سرزمین ایفا می‌کند. این ساز که از دیرباز مورد توجه نوازندگان و علاقه‌مندان به موسیقی بوده؛ از اجزای مختلفی تشکیل شده که هر کدام در تولید صدای خاص آن نقش دارند.

یکی از مهم‌ترین این اجزا، پوست تنبک است. پوست تنبک، که بر دهانه ساز کشیده می‌شود؛ نقش اساسی در تولید صدا و طنین آن دارد. در این مقاله، به بررسی انواع پوست تنبک و ویژگی‌های هر یک می‌پردازیم تا نوازندگان و علاقه‌مندان به این ساز بتوانند با اطلاعات کافی، پوست مناسب برای تنبک خود را انتخاب کنند.

معرفی انواع پوست تنبک

پوست‌های مورد استفاده در ساخت تنبک، به طور کلی به دو دسته طبیعی و مصنوعی تقسیم می‌شوند. پوست‌های طبیعی، که از پوست حیوانات تهیه می‌شوند؛ از دیرباز در ساخت تنبک مورد استفاده قرار می‌گرفته‌اند.

این پوست‌ها، به دلیل ویژگی‌های خاص خود، صدای گرم و طبیعی به تنبک می‌بخشند. از جمله پوست‌های طبیعی مورد استفاده در ساخت تنبک می‌توان به پوست بز، پوست گوسفند، پوست شتر و پوست گوساله اشاره کرد.  در ادامه هر یک از این پوست‌ها را توضیح خواهیم داد.

در سال‌های اخیر، پوست‌های مصنوعی نیز به بازار آمده‌اند. این پوست‌ها، معمولا از مواد پلی استر یا نایلون ساخته می‌شوند و نسبت به پوست‌های طبیعی دوام بیشتری دارند. با این حال، صدای پوست‌های مصنوعی به اندازه پوست‌های طبیعی، طبیعی و گرم نیست.

پوست شتر برای تنبک

پوست شتر یکی از مواد طبیعی است که به عنوان پوست برای تنبک، از آن استفاده می‌شود. این نوع پوست به دلیل ضخامت و استحکام بالا شناخته شده است و در مناطق خشک و نیمه خشک که شترها زندگی می‌کنند؛ بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد.

پوست شتر پس از فرآوری، انعطاف‌پذیری مناسبی پیدا می‌کند و در برابر تغییرات رطوبتی، مقاوم است. این ویژگی باعث می‌شود تنبک ساخته شده با پوست شتر در آب و هوای مختلف پایدار بماند و کمتر دچار تغییر حالت شود.

از نظر صوتی، پوست شتر صدایی عمیق و پرطنین ایجاد می‌کند که در موسیقی سنتی ایران، به ویژه در اجراهای حماسی یا ریتم‌های سنگین، کاربرد دارد.

با این حال، به دلیل ضخامت بالا، ممکن است نیاز به تنظیم دقیق‌تری داشته باشد تا به پاسخ گویی مطلوب برسد. همچنین، فرآوری پوست شتر زمان بر است و به مهارت خاصی، نیاز دارد تا از ترک خوردگی یا شکنندگی آن جلوگیری شود.

استفاده از پوست شتر برای تنبک در مقایسه با پوست‌های دیگر کم‌تر رایج است؛ اما در برخی مناطق خاص مانند نواحی مرکزی ایران یا مناطق کویری، به دلیل در دسترس بودن شتر، هنوز مورد استفاده قرار می‌گیرد. این پوست معمولاً برای تنبک‌های بزرگ‌تر و با حجم صدای بالاتر انتخاب می‌شود.

پوست گوساله برای تنبک

پوست گوساله یکی از رایج ترین مواد برای ساخت پوست ساز تنبک است که به دلیل کیفیت صوتی متعادل و انعطاف پذیری مناسب شناخته می شود. این پوست نازک تر از پوست شتر است، اما در مقایسه با پوست بز یا گوسفند ضخامت بیشتری دارد. پوست گوساله پس از فرآوری، سطحی یکنواخت و بدون ناهمواری ایجاد می کند که برای تولید صدای شفاف و رسا ایده آل است.

صدای تولید شده توسط پوست گوساله ترکیبی از عمق و ظرافت است و در سبک های مختلف موسیقی ایرانی، از کلاسیک تا معاصر، کاربرد دارد. این پوست تنبک به نوازندگان اجازه می دهد تا با کنترل دقیق ضربات، طیف وسیعی از اصوات را ایجاد کنند. همچنین، پوست گوساله در برابر رطوبت مقاومت نسبی دارد و در صورت نگهداری مناسب، عمر طولانی تری خواهد داشت.

با این حال، پوست گوساله ممکن است در آب و هوای بسیار خشک یا مرطوب دچار تغییر شکل جزئی شود و نیاز به تنظیم مکرر داشته باشد. این نوع پوست در مناطق شهری و روستایی ایران به طور گسترده استفاده می شود و تنبک های ساخته شده با آن در اکثر اجراهای حرفه ای دیده می شوند.

پوست بز برای تنبک

پوست بز به دلیل نازکی و انعطاف پذیری بالا، یکی از محبوب‌ترین گزینه‌ها برای ساخت پوست تنبک است. این پوست پس از فرآوری، سطحی نرم و یکدست ایجاد می‌کند که پاسخ سریعی به ضربات نوازنده تنبک می‌دهد. پوست بز معمولاً برای تنبک‌های کوچک‌تر یا متوسط استفاده می‌شود و صدایی ظریف و زیر تولید می‌کند که در ریتم‌های تند و تک نوازی‌ها مناسب است.

از نظر صوتی، پوست بز دارای طنینی روشن و شفاف است که در موسیقی‌های شاد یا ریتم‌های پیچیده به خوبی شنیده می‌شود. با این حال، به دلیل نازکی این پوست برای تنبک، ممکن است در برابر ضربات شدید یا تغییرات رطوبتی، آسیب پذیرتر باشد و نیاز به مراقبت بیشتری دارد. پوست بز در مناطق کوهستانی و روستایی ایران، که پرورش بز رایج‌تر است، بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد.

تنبک‌های ساخته شده با پوست بز معمولاً وزن کمتری دارند و حمل و نقل آنها آسان‌تر است. این ویژگی باعث می‌شود در اجراهای زنده یا جابه جایی‌های مکرر، گزینه مناسبی باشند.

با این حال، برخی از نوازندگان ترجیح می‌دهند؛ از پوست‌های ضخیم‌تر برای حجم صدای بالاتر استفاده کنند. به این موضوع هم اشاره کنیم که در اکثر آموزشگاه‌های موسیقی، از جمله در بهترین آموزشگاه موسیقی ایرانی آنلاین از تنبک‌های با پوست بز استفاده می‌شود.

پوست گوسفند برای تنبک

پوست ساز تنبک می‌تواند از پوست گوسفند هم درست شده باشد. در واقع به دلیل نرمی و سبکی، از این نوع پوست به عنوان پوست تنبک استفاده می‌شود.

این پوست پس از فرآوری، انعطاف پذیری بالایی دارد و به راحتی بر روی بدنه تنبک کشیده می‌شود. پوست گوسفند صدایی گرم و ملایم تولید می‌کند که در موسیقی‌های عرفانی یا آهنگ‌های آرام کاربرد دارد.

این نوع پوست نسبت به پوست بز ضخیم تر است، اما در مقایسه با پوست گوساله، نازک تر باقی می‌ماند. این ویژگی باعث می‌شود تنبک‌های ساخته شده با پوست گوسفند تعادل خوبی بین عمق صدا و پاسخ گویی سریع داشته باشند. با این حال، پوست گوسفند در برابر رطوبت حساس است و ممکن است در محیط های مرطوب به سرعت تغییر شکل دهد.

پوست گوسفند در مناطق روستایی و عشایری ایران، که پرورش گوسفند رایج است؛ بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد. این پوست برای تنبک های متوسط تا بزرگ مناسب است و در اجراهای گروهی یا همراهی با سازهای دیگر عملکرد خوبی دارد. با نگهداری مناسب، تنبک‌های ساخته شده با پوست گوسفند می‌توانند سال‌ها بدون افت کیفیت صوتی مورد استفاده قرار گیرند.

بهترین پوست برای تنبک

انتخاب بهترین پوست برای تنبک، تصمیمی کاملا شخصی و وابسته به عوامل گوناگونی است. با در نظر گرفتن این عوامل و با تجربه و آزمون، می‌توانید بهترین پوست را برای تنبک خود انتخاب کنید و از صدای دلنشین آن لذت ببرید. این عوامل عبارتند از:

• نوع موسیقی؛ برای اجرای موسیقی سنتی ایرانی، به طور معمول از پوست‌های طبیعی مانند پوست بز، گوسفند یا شتر استفاده می‌شود. این پوست‌ها صدای گرم و طبیعی به تنبک می‌بخشند و با حال و هوای موسیقی سنتی همخوانی دارند. در موسیقی تلفیقی و معاصر، ممکن است از پوست های مصنوعی نیز استفاده شود. این پوست ها دوام بیشتری دارند و برای اجراهای خیابانی و استودیویی مناسب هستند. در کلاس حضوری و کلاس آنلاین تنبک هم استفاده از مواد طبیعی برای پوست ساز تبک رایج تر است.
• سلیقه نوازنده؛ هر نوازنده ای سلیقه خاص خود را در مورد صدای تنبک دارد. برخی صدای زیر و شفاف را ترجیح می‌دهند؛ در حالی که برخی دیگر صدای بم و گرم را می‌پسندند. انتخاب گزینه مناسب پوست برای تنبک، به سلیقه نوازنده و نوع صدایی که به دنبال آن است؛ بستگی دارد.
• کیفیت صدای مورد نظر؛ کیفیت صدای تنبک، تا حد زیادی به نوع پوست تنبک بستگی دارد. پوست‌های طبیعی، به طور معمول صدای گرم تر و طبیعی تر دارند، در حالی که پوست‌های مصنوعی، صدای زیرتر و شفاف تری تولید می‌کنند.
• ضخامت پوست تنبک؛ ضخامت پوست نیز بر روی صدای تنبک تاثیرگذار است. پوست های ضخیم تر، صدای بم تر و قدرتمندتری تولید می‌کنند؛ در حالی که پوست‌های نازک تر، صدای زیرتر و لطیف تری دارند.
• سن پوست تنبک؛ پوست های کهنه تر، معمولا صدای گرم تر و باکیفیت تر نسبت به پوست های تازه دارند.
• شیوه دباغی؛ روش دباغی پوست برای تنبک نیز بر روی کیفیت صدا تاثیرگذار است. پوست‌هایی که به درستی دباغی شده‌اند؛ صدای بهتری تولید می‌کنند.
• میزان کشیدگی پوست ساز تنبک؛ کشیدگی پوست بر روی تنبک، به طور مستقیم بر روی صدای آن تاثیر می‌گذارد. پوستی که بیش از حد کشیده شده باشد؛ صدایی تیز و خشک تولید می‌کند و پوستی که کمتر از حد کشیده شده باشد؛ صدایی بم و خفه تولید می‌کند.

سخن پایانی در مورد انواع پوست تنبک

انتخاب پوست مناسب برای تنبک، با توجه به نوع موسیقی، سلیقه نوازنده و کیفیت صدای مورد نظر، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. نوازندگان و علاقه مندان به این ساز می‌توانند با مطالعه و بررسی ویژگی‌های هر یک از انواع پوست‌های طبیعی و مصنوعی، و با در نظر گرفتن عوامل موثر بر صدای تنبک، پوست مناسب برای ساز خود را انتخاب کنند و از صدای دلنشین آن لذت ببرند.

اگر علاقمندید که با پوست ساز تنبک بیشتر آشنا بشوید و همچنین، وارد دنیای نوازندگی این ساز بشوید به شما توصیه می‌کنیم، که در آموزشگاه موسیقی فرمات موزیک ثبت نام کنید.