فروشگاه
سازهای ایرانی
سازهای خارجی
موسیقی کودکان
لوازم جانبی
کتاب موسیقی
ساز های موسیقی سنتی
موسیقی سنتی ایرانی، مجموعه‌ای است غنی از نغمات و ملودی‌های دلنشین که سینه به سینه از نسلی به نسل دیگر منتقل شده و ریشه در فرهنگ و تاریخ این سرزمین دارد.
این موسیقی، با استفاده از سازهای متنوع و خاص خود، توانسته است جایگاه ویژه‌ای در دل مردم ایران و جهان پیدا کند. سازهای موسیقی سنتی، که به عنوان سازهای اصیل ایرانی نیز شناخته می‌شوند؛ نقش بسیار مهمی در اجرای این موسیقی ایفا می‌کنند.
هر کدام از این سازها، با صدای منحصربه فرد و ویژگی‌های خاص خود، به خلق آثاری زیبا و ماندگار کمک می‌کنند. در این مقاله، قصد داریم به معرفی و بررسی انواع سازهای موسیقی سنتی بپردازیم و شما را با ویژگی‌ها، تاریخچه و نحوه نواختن هر کدام از این سازها آشنا کنیم.
انواع ساز های موسیقی سنتی براساس ساختمان ساز
سازهای موسیقی سنتی ایرانی را می‌توان بر اساس ساختمان و نحوه تولید صدا به دسته‌های مختلفی تقسیم کرد.
سازهای زهی
خود سازهای زهی هم به چند دسته تقسیم می‌شوند.
سازهای مضرابی
سازهای مضرابی (زخمه‌ای) یکی از انواع سازهای زهی است. در این سازها، صدا از طریق ضربه زدن یا زخمه زدن به سیم‌ها توسط مضراب یا انگشت تولید می‌شود. انواع سازهای مضرابی (زخمه ای) عبارتند از:
- تار: این ساز موسیقی سنتی، یکی از مهم‌ترین سازهای زهی مضرابی در موسیقی ایرانی است که دارای شش سیم و بدنه‌ای کاسه‌ای شکل است.
- سه تار: سازی کوچکتر از تار با چهار سیم که صدایی لطیف و آرام دارد.
- تنبور: سازی با کاسه‌ای بزرگتر از سه تار و دو یا سه سیم که در موسیقی کردی و برخی دیگر از مناطق ایران استفاده می‌شود.
- دوتار: این ساز موسیقی سنتی، سازی با دو سیم است که در مناطق مختلف ایران به خصوص شمال و شرق کشور رایج است.
- عود (بربط): سازی با کاسه‌ای بزرگ و بدون دسته که در موسیقی عربی و برخی از مناطق ایران استفاده می‌شود.
- قانون: سازی ذوزنقه‌ای شکل با سیم‌های متعدد که با مضراب‌های کوچک نواخته می‌شود.
- سنتور: سازی ذوزنقه‌ای شکل با سیم‌های متعدد که با دو مضراب چوبی نواخته می‌شود. بدیهی است که باید از چوب مناسب برای ساخت ساز سنتور استفاده شود.
سازهای آرشه‌ای
سازهای آرشه‌ای یکی دیگر از انواع سازهای زهی است. در این سازها، صدا از طریق کشیدن آرشه بر روی سیم‌ها تولید می‌شود.
- کمانچه: یکی از سازهای اصلی موسیقی ایرانی است که دارای چهار سیم و بدنه‌ای کاسه‌ای شکل است.
- قیچک: سازی شبیه به کمانچه با کاسه‌ای کوچکتر و صدایی زیرتر.
سازهای کوبه‌ای زهی
سازهای کوبه‌ای زهی هم نوع دیگری از انواع سازهای زهی است. در این سازها، صدا از طریق ضربه زدن به سیم‌ها توسط چکش‌های کوچک تولید می‌شود. سنتور علاوه بر ساز مضرابی، نوعی ساز کوبه‌ای زهی نیز محسوب می‌شود.
سازهای بادی
سازهای بادی چوبی نوعی از انواع سازهای بادی است. در این سازها، صدا از طریق دمیدن هوا به داخل لوله ساز و ارتعاش زبانه یا لبه ساز تولید می شود. انواع سازهای بادی چوبی عبارتند از:
- نی: این ساز موسیقی سنتی، یکی از قدیمی ترین سازهای بادی در موسیقی ایرانی است که از نی ساخته می شود و صدایی سوزناک و عرفانی دارد.
- سرنا: سازی بادی با صدای بلند و رسا که در موسیقی‌های محلی و مراسم‌های خاص استفاده می‌شود.
- بالابان: سازی بادی با زبانه دوتایی که در مناطق آذربایجان و شمال غربی ایران رایج است.
- دودوک: سازی بادی با زبانه دوتایی که در موسیقی ارمنستان و برخی از مناطق ایران استفاده می‌شود.
سازهای بادی برنجی هم نوع دیگری از انواع سازهای بادی است. در این سازها، صدا از طریق دمیدن هوا به داخل لوله ساز و ارتعاش لب‌های نوازنده تولید می‌شود. کرنا سازی بادی با صدای بلند و رسا است که در موسیقی‌های حماسی و مراسم‌های خاص استفاده می‌شود.
سازهای کوبه‌ای
سازهای کوبه‌ای با کوک معین نوعی از سازهای کوبه‌ای است. در این سازها، صدا از طریق ضربه زدن به سطح ساز تولید می‌شود و ساز دارای کوک مشخصی است. انواع سازهای کوبه‌ای با کوک معین عبارتند از:
- تنبک (ضرب): یکی از مهم‌ترین سازهای کوبه‌ای در بین سازهای موسیقی ایران است که از جنس پوست و چوب ساخته می‌شود.
- دف: این ساز موسیقی سنتی، سازی دایره‌ای شکل با پوست که با ضربه زدن به آن نواخته می‌شود.
- دایره: سازی شبیه به دف با اندازه کوچکتر.
- نقاره: سازی کوبه‌ای با صدای بلند و رسا که در موسیقی‌های حماسی و مراسم‌های خاص استفاده می‌شود.
سازهای کوبه‌ای با کوک نامعین هم نوع دیگر ساز کوبه‌ای است. در این سازها، صدا از طریق ضربه زدن به سطح ساز تولید می‌شود و ساز کوک مشخصی ندارد. انواع سازهای کوبه ای عبارتند از:
- سنج: این ساز موسیقی سنتی، سازی فلزی است که با ضربه زدن به آن صدا تولید می‌شود.
- مثلث: سازی فلزی مثلثی شکل که با ضربه زدن به آن صدا تولید می‌شود.
این تقسیم بندی کلی است و برخی از سازها ممکن است در بیش از یک دسته قرار بگیرند. همچنین، در موسیقی نواحی ایران، سازهای متنوع دیگری نیز وجود دارند که در این دسته بندی نیامده‌اند.
ساز های موسیقی سنتی و سازهای موسیقی نواحی
موسیقی ایرانی، گنجینه‌ای است از نواهای دلنشین و نغمه‌های روح نواز که ریشه در تاریخ و فرهنگ این سرزمین دارد. این موسیقی غنی، شامل دو بخش اصلی سازهای موسیقی سنتی و سازهای موسیقی نواحی است که هر کدام ویژگی‌ها و جایگاه خاص خود را دارند.
سازهای موسیقی سنتی، که به عنوان سازهای موسیقی سنتی ایرانی نیز شناخته می‌شوند؛ سازهایی هستند که در موسیقی دستگاهی ایران مورد استفاده قرار می‌گیرند. این سازها، با قدمتی طولانی و تاریخی، در طول سالیان متمادی تکامل یافته‌اند و به اوج ظرافت و زیبایی رسیده‌اند.
از جمله مهم‌ترین سازهای موسیقی سنتی می‌توان به تار، سه تار، سنتور، کمانچه، نی، دف و تنبک اشاره کرد. هر کدام از این سازها، با صدای خاص و منحصربه فرد خود، نقشی مهم در اجرای موسیقی دستگاهی ایفا می‌کنند. در آموزشگاه موسیقی فرمات موزیک این سازها و البته سازهای دیگر آموزش داده می‌شود.
تار، به عنوان یک ساز موسیقی سنتی، با صدای پرقدرت و رسای خود، نقش مهمی در اجرای ملودی و ریتم دارد. سه تار، با صدای لطیف و آرام خود، بیشتر در تکنوازی و همنوازی‌های آرام مورد استفاده قرار می‌گیرد.
سنتور، با صدای شفاف و کریستالی خود، به موسیقی ایرانی رنگ و جلای خاصی می‌بخشد. کمانچه، با صدای گرم و دلنشین خود، احساسات و عواطف را به زیبایی بیان می‌کند. نی، با صدای سوزناک و عرفانی خود، یادآور ناله های عاشقانه و رازهای نهفته در دل است. دف و تنبک نیز به عنوان سازهای کوبه‌ای، نقش مهمی در ایجاد ریتم و ضرب آهنگ در موسیقی ایرانی دارند.
در مقابل، سازهای موسیقی نواحی، سازهایی هستند که در مناطق مختلف ایران و در میان اقوام گوناگون رواج دارند. این سازها، با تأثیرپذیری از فرهنگ و آداب و رسوم هر منطقه، دارای ویژگی‌ها و صداهای خاص خود هستند.
از جمله مهم‌ترین سازهای موسیقی نواحی می‌توان به دوتار، قشمه، کمانک، رباب، دهل، سرنا و نی انبان اشاره کرد. هر کدام از این سازها، با صدای منحصربه فرد خود، بخشی از فرهنگ و هویت موسیقیایی یک منطقه را به نمایش می گذارند.
دوتار، با صدای گرم و صمیمی خود، در مناطق شمال و شرق ایران رواج دارد و در اجرای موسیقی‌های عاشقانه و حماسی مورد استفاده قرار می‌گیرد. قشمه، سازی بادی است که در مناطق کردستان و کرمانشاه رواج دارد و در اجرای موسیقی‌های شاد و رقص آور مورد استفاده قرار می‌گیرد.
کمانک، سازی زهی آرشه‌ای است که در مناطق مختلف ایران رواج دارد و در اجرای موسیقی‌های محلی و فولکلوریک مورد استفاده قرار می‌گیرد.
رباب، سازی زهی است که در مناطق خراسان و سیستان و بلوچستان رواج دارد و در اجرای موسیقی‌های عرفانی و حماسی مورد استفاده قرار می‌گیرد. دهل، ساز کوبه‌ای بزرگی است که در مناطق مختلف ایران رواج دارد و در اجرای موسیقی‌های پرشور و حماسی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
سرنا، ساز بادی است که در مناطق مختلف ایران رواج دارد و در اجرای موسیقی‌های شاد و رقص آور مورد استفاده قرار می‌گیرد. نی انبان، این ساز موسیقی سنتی، یک ساز بادی است که در مناطق جنوب ایران رواج دارد و در اجرای موسیقی‌های محلی و بندری مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در مجموع، موسیقی ایرانی با داشتن سازهای موسیقی سنتی و سازهای موسیقی نواحی، گنجینه‌ای غنی و متنوع از نواها و نغمه‌هاست که ریشه در تاریخ و فرهنگ این سرزمین دارد. این موسیقی، با زیبایی و ظرافت خود، همواره مورد توجه و تحسین علاقه مندان به موسیقی در سراسر جهان بوده است.
۵ ساز پرکاربرد موسیقی سنتی
در موسیقی سنتی ایرانی، سازهای متعددی وجود دارند که هر کدام نقش و جایگاه خاص خود را دارند. اما در این میان، پنج ساز موسیقی سنتی به عنوان پرکاربردترین و محبوب ترین گزینه‌ها شناخته می‌شوند. این سازها عبارتند از:
- تار
- سه تار
- سنتور
- کمانچه
- نی
این پنج ساز موسیقی سنتی، از جمله مهم‌ترین و پرکاربردترین سازهای موسیقی سنتی ایرانی هستند که در تکنوازی، همنوازی و اجرای قطعات مختلف موسیقی سنتی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
هر کدام از این سازها، دارای ویژگی‌ها و صدای خاص خود هستند و به غنای موسیقی سنتی ایرانی کمک می‌کنند. با توجه به این که این پنج ساز در کشورهای خارجی هم طرفدار دارند؛ خرید و ارسال ساز به خارج هم رواج دارد.
سخن پایانی در مورد ساز های موسیقی سنتی
در پایان، سازهای موسیقی سنتی ایرانی، گنجینه‌ای ارزشمند از فرهنگ و هنر این سرزمین هستند که با صدای دلنشین خود، روح و جان انسان را نوازش می‌دهند.
شناخت این سازها و آشنایی با نحوه نواختن آنها، می‌تواند دریچه‌ای نو به دنیای موسیقی و هنر بگشاید و به ما در درک عمیق تر این میراث گرانبها کمک کند. امیدواریم که این مقاله، گامی هر چند کوچک در جهت معرفی و شناخت سازهای موسیقی سنتی ایرانی باشد.