فروشگاه
سازهای ایرانی
سازهای خارجی
موسیقی کودکان
لوازم جانبی
کتاب موسیقی
خرک سنتور چیست؟
هنگامی که صحبت از خرک سنتور می‌شود، اهالی موسیقی به یاد پایه‌های کوچک چوبی می‌افتند، که درست شبیه به سربازان شطرنج، بر روی صفحه ساز سنتور استوار ایستاده‌اند! سیم‌ها با عبور از روی این مهره‌های چوبی (خرک ساز سنتور)، می‌توانند صدایی صاف، شفاف با کمترین نویز ایجاد کنند.
در هنگام نواختن ساز سنتور، مضراب به سیم برخورد می‌کند، و موجی را در طول آن انتشار می‌دهد؛ این موج، تا زمانی که توان داشته باشد، در سیم منتشر شده و صدا ایجاد می‌کند؛ یعنی تا زمانی که به طور کامل میرا شود. اگر جنس خرک های سنتور نرم باشد، از نوسان سیم جلوگیری می‌کند؛ این یعنی صدایی ایجاد نمی‌شود! بنابراین لازم است جنس خرک سنتور سفت بوده، و ترجیحا با جنس صفحه رویی ساز سنتور یکسان باشد؛ در این صورت، نوسانات سیم به صفحه رویی منتقل شده و صدای دلخواه ایجاد می‌گردد.
از آنجا که معمولا جنس صفحه سنتور، از چوب گردو انتخاب می‌شود، خرک ساز سنتور نیز با همان جنس خواهد بود. ناگفته نماند که علاوه بر جنس، وزن و ارتفاع خرک می‌تواند بر کیفیت صدای سنتور تاثیر بگذارد! یک سنتور خوب می‌تواند به تعداد ۹ یا ۱۲ خرک داشته باشد؛ تعداد خرک‌ها بر دامنه نوت‌های سنتور تاثیرگذار خواهد بود. در ادامه این مطلب، توضیحات بیشتری درباره ویژگی‌های خرک سنتور و بهترین نوع آن ارائه خواهیم داد.
خرک سنتور چیست؟
اگر نگاهی به ساز سنتور بیندازید، متوجه می‌شوید که هر چهار سیم، از روی یک پایه چوبی کوتاه و تراش خورده عبور می‌کنند، تا از دو طرف به سیم گیرها و گوشی‌های سنتور برسند. این پایه‌های چوبی که تعداد آن‌ها ۹ یا ۱۲ عدد است، خرک سنتور نامیده می‌شوند.
ابزار نواختن سنتور، یعنی مضراب، با برخورد با سیم‌ها لرزشی در آن‌ها ایجاد می‌کند، که این لرزش به شکل یک موج در امتداد سیم منتشر می‌گردد! این سیم‌ها، از روی پایه‌های چوبی روی ساز یا همان خرک ساز سنتور عبور می‌کنند؛ بنابراین امواج ایجاد شده، با برخورد با پایه‌های چوبی، می‌توانند به صفحه روی ساز منتقل شوند.
این کار تا زمانی که انرژی یا توان موج به پایان برسد، ادامه می‌یابد؛ این روند باعث می‌شود تا صدایی با کیفیت از سنتور به گوش برسد. به نظر می‌رسد که خرک دقیقا شبیه به یک آشکارساز موج رفتار می‌کند!
نقش خرک در تعداد نوت‌های سنتور
هر چه تعداد این پایه‌های چوبی بیشتر باشد، نوت‌هایی که با سنتور می‌توان نواخت، وسعت بیشتری دارند؛ البته به همان نسبت نیز سازی بزرگتر و سنگین‌تر دارید. با این حال، نوازندگان قدیمی اغلب نسبت به سنتورهای ۹ خرکی، تعصب بیشتری داشته و نوازندگی با آن‌ها را قانونمندتر می‌دانند! هر چند به نظر می‌رسد، سنتور با ۱۲ خرک، بهترین کوک را برای صدای مردانه خواهد داشت.
ویژگی‌های خرک سنتور خوب
اگر در نواختن ساز سنتور حرفه‌ای باشید، متوجه خواهید شد که کیفیت صدای ساز شما، تا حد زیادی به ویژگی‌های خرک آن مربوط است. یک خرک سنتور خوب باید از نظر جنس، ارتفاع و وزن، کاملا مناسب باشد. همچنین، نحوه عبور سیم‌ها از روی خرک، می‌تواند بر صافی صدا و یا نویزدار بودن آن حین نواختن، تاثیرگذار باشد! در ادامه، نقش هر یک از فاکتورهای یاد شده را بر کیفیت خرک ساز سنتور توضیح می‌دهیم.
جنس خرک
خرک باید شبیه به یک گره، در مسیر موج سیم سنتور عمل کند؛ بنابراین اگر جنس آن نرم باشد، باعث خفه شدن صدا شده و در اصل، موج را میرا می‌کند! از طرفی، ناهماهنگ بودن جنس خرک نسبت به سطح ساز، می‌تواند در انتقال نوسانات به بدنه ساز اختلال ایجاد کند. از این رو، در نهایت سازندگان ساز سنتور، به این نتیجه رسیدند که جنس خرکهای سنتور باید از جنس لایه رویه ساز، یعنی چوبی باشد! با انتقال ارتعاشات از طریق خرک، نویزهای اضافی از صدا گرفته شده، و هارمونیک‌هایی که نیاز نداریم حذف می‌شوند؛ این یعنی شفافیت صدا بهبود پیدا می‌کند.
نکته دیگری که در انتخاب جنس خرک سنتور، باید به آن دقت کرد، سفت و سخت بودن آن است! در واقع، چوب‌ها سختی‌های مختلفی دارند؛ برای مثال، چوب گردو بسیار سخت است و تمام انرژی ارتعاش سیم را به صفحه منتقل می‌کند. هر چه جنس چوب خرک سختی کمتری داشته باشد، صدای ایجاد شده نرم‌تر خواهد بود. در ساخت ساز سنتور، از جمله مدل‌های سنتور استاد حمید موسوی مدل آزاد و کروماتیک، اغلب از چوب گردو برای ساخت ساز و خرک‌ها استفاده می‌شود.
ارتفاع خرک سنتور
انرژی که هنگام ضربه مضراب به سیم منتقل می‌شود، در نهایت به خرک رسیده و از خرک به صفحه ساز منتقل می‌شود. ارتفاع خرک ساز سنتور، می‌تواند بر سرعت میرایی موج تاثیر داشته باشد؛ یعنی تعداد نوسانات را تغییر می‌دهد! بنابراین، ارتفاع خرک باید به گونه‌ای انتخاب شود، که نوسانات سیم به اندازه کافی ادامه داشته باشند و میرایی آن سریع نباشد؛ در غیر این صورت، صدا به سرعت میرا شده و پیش از ایجاد صوت مناسب، خفه می‌شود. ناگفته نماند که اگر ارتفاع خرک سنتور، از حد استاندارد کوتاه‌تر باشد نیز کیفیت صدا کاهش می‌یابد؛ زیرا نوسان‌های اضافی ایجاد می‌شوند، که با صوت اصلی تداخل پیدا خواهند کرد!
درخواست شرکت در کلاس
از یکی از راه‌های ارتباطی زیر می‌توانید با کارشناسان ما در تماس باشید:
وزن خرک
پارامتر دیگری که باید در طراحی خرکهای سنتور در نظر گرفته شود، وزن آن‌ها است. اگر خرک ساز سنتور نسبت به حالت استاندارد، وزن بیشتری داشته باشد، نیرویی که نوازنده با زدن مضراب روی سیم‌ها اعمال می‌کند، نمی‌تواند نوسان کافی را در سیم ایجاد نماید. در نتیجه، می‌توان گفت موج منتشر نشده و عملا صدایی نخواهید داشت؛ درست مانند اینکه خرک اجازه تولید صدا ندهد! از طرفی، یک خرک بسیار سبک، باعث ارتعاش اضافی شده و در نهایت، نویز تولید می‌کند. با این اوصاف، وزن خرک باید به اندازه‌ای سبک باشد، که نوسان آن به خوبی انجام گیرد؛ ضمن اینکه صوت اضافی تولید نشود!
نحوه عبور سیم‌ها از روی خرک ساز سنتور
شاید اگر یک راهنمای خرید سنتور را مطالعه کنید، نکته‌ای درباره نحوه عبور سیم‌ها از روی خرک سنتور در آن ذکر نشده باشد؛ در حالی که این مساله اهمیت بسیاری دارد. به طور کلی، چهار سیمی که از روی پایه‌های چوبی عبور می‌کنند، باید نسبت به کمر خرک های سنتور، توزیع متقارنی داشته و به کمر خرک نزدیک باشند!
در صورتی که توزیع سیم‌ها متقارن نبوده و در یک سمت خرک، متراکم‌تر شده باشند، نوسانات ایجاد شده نیز نامتقارن خواهند بود؛ این یعنی خرکهای سنتور نمی‌توانند به شکل صاف نوسان کنند. در چنین شرایطی، نوازندگان حرفه‌ای متوجه گز گز همراه با آهنگ می‌شوند، که کیفیت صوت را کاهش می‌دهد. به این ترتیب، با توجه به اینکه در ابتدا اشاره کردیم خرک ساز سنتور، یک آشکارساز صوت است، بنابراین نحوه قرارگیری سیم‌ها بر روی آن، بسیار مهم خواهد بود.
ساچمه روی خرک
برای آنکه صدای ناشی از نوسان سیم‌های سنتور نرم بوده، و در عین حال خفه نشود، باید از جنس غیر از فولاد، برای ساخت ساچمه روی خرک سنتور استفاده نمود؛ زیرا سایش سیم‌های فولادی بر روی ساچمه فولادی، صدای تیز و گوش خراش ایجاد می‌کند. در سنتورهای ساخت اروپا، از پلاستیک فشرده بر روی خرک استفاده می‌شود. برای ساخت سنتور حمید موسوی مدل سه مهر نیز بهترین نوع ساچمه انتخاب می‌شود.
تعداد خرک های سنتور
در حالت کلی، سنتورهای موجود در بازار، تعداد ۹ یا ۱۲ خرک دارند؛ تعداد خرک سنتور مشخص می‌کند، که با سنتور مورد نظر، چه تعداد نوتی را می‌توان اجرا نمود! اگر تعداد خرک های سنتور برابر با ۱۲ تا باشد، ساز وسیع‌تری داشته و نوت‌های بیشتری را می‌توانید بنوازید؛ یعنی نوت‌های اضافی غیر ضروری نیز در دسترس هستند. در واقع، نواختن ساز راحت‌تر است! اما سنتورهای سنتی دارای ۹ خرک هستند، که نوازنده باید بتواند با تغییر کوک ساز، نوت‌های مختلف را ایجاد نماید.
با توجه به اینکه انواع سنتور با ۹، ۱۰، ۱۱ و ۱۲ خرک، از نظر تعداد کلاف و خرک با یکدیگر متفاوت هستند، بنابراین نحوه کوک شدن آن‌ها نیز با یکدیگر فرق دارد. این مساله، در حین آموزش ساز سنتور اهمیت خواهد داشت.
اضافه کردن خرک سنتور
اضافه کردن خرک سنتور، آموختن و نواختن ساز سنتور را برای مبتدیان راحت‌تر می‌سازد. زیرا نوت‌های بیشتری در دسترس بوده، و نیازی به تغییر دادن کوک نیست؛ ضمن اینکه نواختن گام‌ها و دستگاه‌های مختلف، برای نوازنده راحت‌تر خواهد بود!
البته این به معنای برتری ساز سنتور با ۱۲ خرک بر ۹ خرک نیست؛ بلکه هر یک از این سازهای موسیقی، اصول و روند یادگیری خاص خود را دارند، که باید به آن‌ها توجه نمود. در هر حال، هنرجو باید قوانین ساز خود را از یک استاد حرفه‌ای بیاموزد، و با تکرار و تمرین، روز به روز مهارت‌های خود را افزایش دهد.
بهترین راهنما برای خرید سنتور
در آموزشگاه موسیقی فرمات موزیک، انواع ساز سنتور مانند سنتور حمید موسوی مدل تک مهر ویژه و سنتور استاد حمید موسوی مدل کروماتیک، برای هنرجویان در دسترس هستند. شما می‌توانید علاوه بر شرکت در کلاس‌های موسیقی این آموزشگاه معتبر، از راهنمایی‌های اساتید فرمات موزیک در زمینه خرید بهترین ساز سنتور نیز بهره‌مند شوید. تعداد خرک سنتور سلیقه‌ای است؛ اما انتخاب بهترین سنتور با خرک باکیفیت و مرغوب، آن هم زیر نظر یک کارشناس، قطعا عملی هوشمندانه خواهد بود.
